Cây Đinh Lăng: Công Dụng Chữa Bệnh Và Bài Thuốc dân gian lưu truyền Nhắc đến cây đinh lăng, người ta thường nghĩ đến công dụng ngâm rượu từ rễ.
Ít ai biết rằng hầu như toàn bộ các thành phần của cây này đều có giá trị dược liệu rất cao.
Bên cạnh đó, có đến 7 loại đinh lăng nhưng chỉ có 1 loại có thể dùng làm thuốc.
Vì thế, nếu không tìm hiểu kỹ, người mua rất dễ bị lầm.
Tên khoa học: Polyscias fruticosa.
Tên khác: cây gỏi cá, nam dương sâm.
Họ: Araliaceae (họ nhân sâm).
Đặc điểm sinh thái cây đinh lăng.
Tên gọi đinh lăng cũng thường dùng để chỉ loại lá nếp.
Nó thuộc loại cây bụi, thân nhỏ và có màu nâu xám.
Cây có thể cao đến 2m.
Vỏ nhẵn và không có gai.
Đinh lăng xanh tốt quanh năm và có khả năng tái sinh bằng cách giâm cành xuống đất.
Cây ưa sáng, chịu hạn tốt nhưng không chịu được ngập úng.
Hoa mọc thành cụm ở đầu ngọn của cành.
Đây là hoa lưỡng tính với kích thước nhỏ.
Cuống hoa màu xanh và có hình trụ, lá bắc có hình tam giác nhọn.
Đài hoa có 5 răng hình bầu dục và có màu xanh.
Cánh hoa ngắn, dài khoảng 0, 3cm.
Mỗi hoa có 5 bộ nhị rời, thường có màu trắng.
Còn bộ ngụy thì có từ 2 – 3 lá noãn.
Quả đinh lăng có hình bầu dục và thuộc loại quả hạch.
Quả có màu xanh nhạt.
Vỏ quả có những nốt tròn.
Đỉnh quả còn vòi nhụy.
Lá đinh lăng thuộc loại lá kép lông chim 2 đến 3 lần.
Chiều dài của lá giao động từ 20 – 40cm tùy loại.
Lá chét có răng cưa.
Phân loại cây đinh lăng.
Khá nhiều người nghĩ rằng đinh lăng chỉ có 2 loại: lá to và lá nhỏ.
Ít ai biết rằng loài cây này có đến 7 loại.
Tuy nhiên, nếu nói về công dụng làm dược liệu thì chỉ có 1 loại.
Đó là đinh lăng lá nếp (lá nhỏ).
6 loại còn lại chủ yếu là làm cảnh.
Đinh lăng lá nếp (còn gọi là Nam sâm dương): Thân nhẵn, lá nhỏ và hơi xoăn.
Rễ chùm, nhiều và mềm.
Trồng lâu năm, rễ sẽ phát triển thành củ.
Vỏ rễ dày có giá trị dược lược cao.
Đinh lăng lá tẻ (còn gọi là đinh lăng lá to, lá ráng; tên khoa học là Polyscias filicifolia): Thân xù xì, lá to.
Rễ ít và cứng.
Vỏ mỏng, củ không to.
Đinh lăng đĩa (polyscias scutellaria): Loại này lá to như chiếc đĩa và hiếm gặp.
Đinh lăng lá răng (Polyscias serrata Balf): Thân màu xám trắng.
Lá xẻ răng cưa.
Thường được bỏ trong chậu kiểng nhỏ và trang trí trên bàn.
Đinh lăng lá tròn (Polyscias balfouriana): Nó còn tên gọi khác là đinh lăng vỏ hến vì hình dáng lá.
Mép lá có màu trắng và phần ở trong màu xanh.
Đinh lăng lá vằn (Polyscias guilfoylei): Màu lá tương tự đinh lăng lá tròn.
Tuy nhiên, mép lá có hình gân cưa và dài như những cánh hoa.
Đinh lăng mép lá bạc (P.
guilfoylei var.
laciniata): Tên gọi khác là đinh lăng viền bạc hoặc đinh lăng trổ.
Thường được dùng để làm bonsai.
Bộ phận dùng, cách thu hái và chế biến đinh lăng.
Trừ quả, tất cả các bộ phận của đinh lăng đều có thể dùng làm dược liệu.
Cụ thể là lá, thân, rễ (đặc biệt là vỏ rễ) và hoa.
Thông thường, khi cây đạt từ 3 năm tuổi trở lên mới được thu hoạch làm dược liệu.
Rễ hoặc củ thường được thu hái vào mùa thu.
Đây là giai đoạn rễ mềm và chứa nhiều dược liệu nhất.
Nếu rễ to (trồng lâu hơn 3 năm), người ta thường chỉ dùng vỏ rễ).
Lá có thể thu hái quanh năm.
Hoa thu hoạch từ tháng 4 đến tháng 7, hái khi còn nụ.
Phần thân thường đợi đạt đến chiều cao khoảng 2m mới bắt đầu thu hoạch.
Rễ, củ và vỏ có thể dùng ở dạng tươi hoặc khô.
Đinh lăng thường được dùng để ngâm với rượu uống, có công dụng bồi bổ khí huyết rất tốt, nhưng cần phải biết ngâm rượu đinh lăng đúng cách mới đạt được hiệu quả cao.
Ngoài ra, nó còn dùng để sắc lấy nước uống.
Tuy nhiên, cách này không phổ biến.
Đối với hoa, người ta dùng làm dược liệu khi mới ra nụ.
Có thể ngâm khi hoa tươi hoặc khô.
Tuy nhiên, hoa khô sẽ cho chất lượng rượu tốt hơn.
Còn lá đinh lăng ở dạng tươi có thể sắc lấy nước uống hoặc giã nát và đắp lên vết thương.
Khi phơi khô hoặc sao vàng, lá cây này được dùng để lót gối hoặc tán thành bột và xoa bóp trực tràng.
Trong quá trình sao vàng các bộ phận của đinh lăng để làm dược liệu, người ta thường tẩm một ít mật ong, rượu gừng hoặc kết hợp cả hai.
Mục đích là tăng hương vị khi uống.
Đồng thời, cách làm này còn bổ sung và phát huy giá trị dược liệu của bài thuốc.
Rễ (hoặc củ) đinh lăng có tác dụng tăng cường thể lực; giải tỏa căng thẳng cho não và chống oxy hóa tốt.
Do đó, nó giúp người sử dụng nhanh chóng giảm được mệt mỏi (do lao lực hoặc tập luyện quá sức).
Đồng thời, rễ cây này còn có tác dụng bảo vệ hoạt động của gan và tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể.
Ngoài ra, bộ phận này còn có tác dụng thanh nhiệt, giảm đau khớp và kích thích cơ thể tiết nhiều mồ hôi.
Bên cạnh đó, khi nghiên cứu về công dụng của rễ đinh lăng, nhóm nghiên cứu còn phát hiện ra tác dụng tăng cường trí nhớ và tăng tuổi thọ của chuộtNgoài giá trị dược liệu quý giá từ rễ, lá đinh lăng cũng có nhiều công dụng quan trọng.
Cụ thể, khi dùng lá ở dạng tươi có thể chống viêm sưng.
Ngoài ra, dịch chiết cồn của loại cây này có tác dụng điều trị hen suyễn.
Công dụng chính của đinh lăng là làm thuốc bổ.
Bên cạnh đó, nó còn ứng dụng cho các trường hợp tiêu hóa kém và ho ra máu.
Ngoài ra, từng thành phần của loại cây này dùng đúng cách có thể chữa được được các tình trạng như:Phong thấp và đau lưng: Thường dùng thân và cành; Chữa cảm sốt, mụn nhọt và sưng vú; trị thấp khớp; làm lành vết thương: Dùng lá dạng tươi;Phòng bệnh kinh giật (ở trẻ nhỏ): Lá phơi khô hoặc sao vàng rồi lót gối hoặc trải dưới giường;Giúp phụ nữ sau sinh có nhiều sữa: Lá đinh lăng khô sắc lấy nước uống.
Hoặc băm nhỏ lá tươi trộn với cháo;Xông lá tươi giúp cơ thể tăng thải mồ hôi và trị chứng chóng mặt;Hạ nhiệt: Vỏ cây nghiền thành bột làm nước uống.
Từ rất nhiều công trình nghiên cứu lớn nhỏ khác nhau về công dụng của đinh lăng, đặc biệt là từ kết quả của 2 công trình nghiên cứu trên, có thể tổng kết lại công dụng của đinh lăng như sau: Công dụng phần rễ (bao gồm cả vỏ rễ) và củ đinh lăng:Rễ đinh lăng ngâm rượu có tác dụng chính là tăng cường sức đề kháng, giúp cơ thể dẻo dai hơn.
Đồng thời, nó còn giúp não tăng cường sự tập trung; ăn ngon miệng và ngủ ngon;Thông tia sữa;Chữa liệt dương, thiếu máu (phát huy công dụng tối đa khi kết hợp cùng một số vị thuốc Đông y khác);Chữa hen suyễn lâu năm.
Công dụng của lá đinh lăng:Dùng ở dạng tươi giúp vết thương mau lành và chữa viêm sưng ở vết thương hoặc các khớp.
Lá đinh lăng phơi khô lót gối phòng co giật ở trẻ nhỏ; Sắc lá khô lấy nước uống chữa tình trạng dị ứng, ban sởi hoặc kiết lỵ.
Công dụng của thân và cành đinh lăng:Ngâm rượu hoặc sắc lấy nước uống chữa tình trạng đau lưng, mỏi gối.
Công dụng nụ hoa đinh lăng :thường đem phơi khô rồi sắc lấy nước uống hoặc ngâm rượu.
Công dụng chính của nụ hoa đinh lăng là lợi tiểu, tăng cường trí nhớ, hỗ trợ điều trị đau đầu.
Đồng thời, nó còn giúp người dùng ăn ngon và ngủ sâu.
Bài thuốc Đông y với đinh lăng.
Bài thuốc số 1: Dùng lá đinh lăng thanh nhiệt cơ thể Thành phần: Lá đinh lăng và cam thảo dây (mỗi loại 50g); 1g cúc hoa.
Chế biến: Hãm nước sôi (tráng sơ và ngập các nguyên liệu bằng nước sôi rồi đổ bỏ nước.
Cho tiếp nước sôi vào bình lần 2 rồi giữ ấm liên tục trong khi dùng.
Liều dùng: Uống thay nước chè hằng ngày Bài thuốc số 2: Rễ đinh lăng ngâm rượu cùng các vị thuốc Đông y chữa ho lâu năm Thành phần: rễ đinh lăng, rễ cây dâu, rau tần dày, đậu săn và bách bộ (mỗi loại 8g); 6g củ xương bồ; 4g gừng khô.
Chế biến: Sắc thuốc với 600ml nước xuống còn khoảng 250ml là dùng được.
Liều dùng: Chia thành 2 lần uống/1 ngày.
Uống lúc còn nóng.
Dược tính trong rễ đinh lăng nhiều hơn hẳn so với các thành phần còn lại nên nó được ứng dụng nhiều trong các bài thuốc Đông y.
Bài thuốc số 3: Chữa liệt dương với rễ đinh lăng.
Thành phần: Rễ đinh lăng, kỷ tử, hoài sơn, ý dĩ, long nhãn, cám nếp và hoàng tinh (mỗi loại 12g); cao ban long và trâu cổ (mỗi loại 8g); 6g sa nhân.
Chế biến: Sắc lấy nước uống.
Liều dùng: Mỗi ngày uống 1 thang.
Bài thuốc số 4: Rễ đinh lăng chữa viêm gan.
Thành phần: Nghệ, ngưu tất, uất kim (mỗi loại 8g); rễ đinh lăng, rễ cỏ tranh, hoài sơn, chi tử, biển đậu, ngũ gia bì, xa tiền tử (mỗi loại 12g); 16g ý dĩ; 20g nhân trần.
Chế biến và liều dùng: Tương tự bài thuốc số 3 Bài thuốc số 5: Chữa thiếu máu với rễ đinh lăng.
Thành phần: Hoàng tinh, thục địa, hà thủ ô và rễ đinh lăng (mỗi loại 100g); tam thất 20g Chế biến: Tán bột rồi nấu nước uống.
Liều dùng: Mỗi ngày dùng 100g bột trộn từ các thành phần trên.
Lưu ý khi sử dụng đinh lăng làm dược liệu.
Thành phần saponin trong đinh lăng có tác dụng rất tốt cho sức khỏe khi dùng đúng liều lượng.
Nếu lạm dụng, chất này sẽ gây vỡ hồng cầu.
Bởi chúng có tính chất phá huyết.
Trường hợp nhẹ, biểu hiện của người hấp thụ quá nhiều saponin đó là buồn nôn, tiêu chảy và kiệt sức.
Tuy nhiên, xét về độc tính thì đinh lăng ít hơn nhân sâm.
Cụ thể, kết quả tiêm phúc mạc DL50 (màng thanh mạc lớn nhất trong cơ thể) của đinh lăng là 32, 9g/kg.
Trong khi đó, con số này ở nhân sâm chỉ đạt 16, 5g/kg.
Ngoài ra, khi cho chuột uống đinh lăng với liều lượng 50g/kg, chúng vẫn sống bình thường.
Nếu thay thế là nhân sâm với cùng liều lượng này, thì những con chuột được tiêm sẽ chết.
Trước khi chết, chúng xuất hiện tình trạng tiêu chảy, kém ăn và mệt mỏi.
Các bài thuốc chữa bệnh từ cây đinh lăng.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc đinh lăng 1.
Bài thuốc giúp phòng ngừa dị ứng và bồi bổ cơ thể.
Chuẩn bị: 200 lá đinh lăng.
Thực hiện: Nấu sôi với 200ml nước trong 20 phút.
Sau đó chắt lấy nước, nấu thêm 20 phút nữa.
Dùng nước chia thành 2 lần dùng và uống hết trong ngày.
2.
Bài thuốc giúp chữa tắc tia sữa ở phụ nữ sau khi sinh.
Chuẩn bị: 3 lát gừng tươi và 40g rễ đinh lăng.
Thực hiện: Cho vào nồi, đun sôi với 500ml nước và hạ lửa nấu cho đến khi còn 250ml.
Dùng nước sắc uống khi còn nóng.
3.
Bài thuốc chữa mề đay mẩn ngứa do dị ứng thực phẩm, thời tiết Chuẩn bị: Lá đinh lăng khô 80g.
Thực hiện: Nấu sôi với 500ml còn lại 250ml, chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.
4.
Bài thuốc chữa ho mãn tính.
Chuẩn bị: Rễ đinh lăng, nghệ vàng, đậu săn, rau tần, bách bộ và rễ cây dâu mỗi vị 8g, gừng khô 4g.
Thực hiện: Đem các vị sắc với 500ml, còn lại 250ml.
Chia thành 2 lần uống và dùng khi thuốc còn nóng.
5.
Bài thuốc chữa đau nhức xương khớp do thấp khớp.
Chuẩn bị: Quế chi và vỏ quýt (trần bì) mỗi vị 4g, thiên niên kiện, cỏ xước, hà thủ ô, huyết rồng và cối xay mỗi vị 8g, rễ đinh lăng 12g.
Thực hiện: Để quế chi riêng, cho các vị sắc lấy nước, sau khi sôi cho quế chi vào.
Chia thành 2 lần uống và dùng khi thuốc còn ấm.
6.
Bài thuốc chữa chứng mệt mỏi, lười vận động, uể oải.
Thực hiện: Đun với 100ml nước trong vòng 15 phút, sau đó chia thành 2 – 3 lần dùng và uống hết trong ngày.
7.
Bài thuốc chữa chứng vú căng nóng và tắc tia sữa Chuẩn bị: Rễ đinh lăng 30 – 35g.
Thực hiện: Sắc lấy 250ml nước, uống liên tục trong vòng 2 – 3 ngày.
8.
Bài thuốc chữa vết thương sưng đau Chuẩn bị: Lá đinh lăng tươi.
Thực hiện: Rửa sạch, để ráo nước và giã nát, sau đó đắp lên vùng đau nhức.
9.
Bài thuốc chữa chứng đau lưng mỏi gối Chuẩn bị: 20 – 30g thân cành cây đinh lăng, phối hợp thêm cam thảo dây, cúc tần và rễ cây xấu hổ.
Thực hiện: Sắc lấy nước, chia thành 3 lần dùng.
10.
Bài thuốc chữa bệnh viêm gan Chuẩn bị: Nghệ 8g, biển đậu 12g, rễ đinh lăng 12g và rễ cỏ tranh 12g.
Thực hiện: Sắc uống mỗi ngày 1 thang, dùng đều đặn cho đến khi khỏi.
11.
Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh liệt dương và rối loạn cương dương ở nam giới.
Chuẩn bị: Sa nhân 6g, cao ban long và trâu cổ mỗi vị 8g, cám nếp và rễ đinh lăng mỗi vị 12g.
Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang.
Lưu ý: Để đạt được kết quả điều trị tốt, nên kết hợp với thói quen tình dục lành mạnh, tập luyện và ăn uống điều độ.
12.
Bài thuốc chữa bệnh thiếu máu Chuẩn bị: Tam thất 20g, hoàng tinh, hà thủ ô, thục địa và rễ đinh lăng mỗi vị 100g.
Thực hiện: Đem các vị tán thành bột mịn.
Mỗi lần dùng 100g thuốc bột sắc với nước và dùng uống trong ngày.
13.
Bài thuốc trị chứng kiết lỵ, ho, ban sởi và dị ứng Chuẩn bị: Lá đinh lăng khô 10g.
Thực hiện: Sắc với 200ml nước và dùng hết trong ngày.
14.
Bài thuốc chữa chứng ho suyễn lâu năm không giảm Chuẩn bị: Gừng khô 4g, xương bồ 6g, đậu săng, rễ đinh lăng, nghệ vàng, tang bạch bì và tần dày lá mỗi vị 8g.
Thực hiện: Sắc với 600ml nước còn lại 250ml.
Chia nước sắc thành 2 lần uống và dùng khi thuốc còn nóng.
15.
Bài thuốc chữa chứng ăn uống khó tiêu, đầy bụng và ợ hơi nhiều.
Chuẩn bị: 10g rễ đinh lăng.
Thực hiện: Sắc với 300ml nước, còn lại 150ml, chia nước sắc thành 2 – 3 lần uống.
16.
Bài thuốc chữa chứng đau tức ngực, nhức đầu và nóng sốt Chuẩn bị: Chua me đất, lá tre và rễ sài hồ mỗi vị 20g, rau má, cam thảo dây và rễ đinh lăng tươi mỗi vị 30g, trần bì và vỏ chanh mỗi vị 10g.
Thực hiện: Đem dược liệu thái nhỏ, đổ ngập nước và sắc lấy 250ml.
Chia thành 3 lần uống và dùng hết trong ngày.
17.
Bài thuốc chữa bệnh viêm gan mãn tính Chuẩn bị: Ngưu tất, uất kim mỗi vị 8g, ngũ gia bì, xa tiền tử, rễ đinh lăng, hoài sơn, chi tử, rễ cỏ tranh và hoài sơn mỗi vị 12g, nhân trần 20g, ý dĩ 16g.
Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang.
18.
Rễ đinh lăng ngâm rượu giúp bồi bổ sức khỏe, tiêu thực.
Chuẩn bị: Rễ đinh lăng khô 100g.
Thực hiện: Tán nhỏ và ngâm với 1 lít rượu 30 độ trong vòng 10 ngày.
Cứ vài ngày lắc đều lọ 1 lần để tránh thuốc đóng cặn.
Mỗi lần dùng 10ml trước khi ăn, ngày dùng 2 lần.
19.
Bài thuốc chữa chứng mất ngủ kéo dài, thiếu tập trung và suy giảm trí nhớ.
Chuẩn bị: Liên nhục 16g, tâm sen 12g, lá đinh lăng 24g, lá vông 20g và tang diệp 20g.
Thực hiện: Sắc với 400ml nước, lấy khoảng 150ml và chia thành 2 lần uống trong ngày.
20.
Bài thuốc trị chứng tiểu ra nước đỏ, đái rắt, đái buốt do sỏi thận.
Chuẩn bị: Kim tiền thảo, xa tiền thảo, lá đinh lăng và liên tiền thảo mỗi thứ 1 nắm to.
Thực hiệc: Sắc uống đều đặn, nếu bệnh nặng nên gia thêm 10 – 12g chè búp non 21.
Bài thuốc chữa bệnh sỏi thận gây bí tiểu và đau quặn bụng Chuẩn bị: Xa tiền thảo 20g, rau ngổ 30g, lá đinh lăng và xấu hổ tía mỗi vị 40g, râu bắp 24g.
Thực hiện: Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.
22.
Bài thuốc trị chứng tắc sữa và sưng đau vú ở phụ nữ sau sinh.
Bài thuốc 1: Dùng hoài sơn, đương quy, rễ bí đỏ, xuyên khung, bạch truật, đan sâm mỗi vị 12g, lá đinh lăng 40g, kim ngân hoa 16g.
Sắc các vị lấy nước uống, dùng mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc 2: Trần bì, kim ngân hoa mỗi vị 12g, sài đất và bồ công anh mỗi vị 20g, lá đinh lăng (sao vàng hạ thổ) 40g.
Sắc với 400ml nước, còn lại 200ml chia thành 2 lần dùng.
Nên uống khi thuốc còn nóng.
23.
Bài thuốc chữa chứng đau mỏi các khớp, khó khăn khi vận động và có biểu hiện xơ cứng.
Chuẩn bị: Trần bì, đại táo, khởi tử, đương quy, cam thảo và xuyên khung mỗi vị 12g, đỗ trọng 10g, nam tục đoạn, củ đinh lăng (sao thơm) và thổ linh mỗi vị 20g, ngưu tất 16g.
Thực hiện: Sắc với 800ml nước, còn lại 250ml.
Đem nước sắc chia thành 2 – 3 lần uống và dùng liên tục trong 15 ngày.
Nếu cần có thể lặp lại liệu trình cho đến khi bệnh thuyên giảm.
24.
Bài thuốc trị chứng ho khan kéo dài do phế nhiệt.
Chuẩn bị: Cát cánh, đại táo và trần bì mỗi vị 12g, cam thảo, mạch môn và tía tô mỗi vị 16g, củ đinh lăng, xa tiền thảo, lá xương sông, rau má mỗi vị 20g.
Thực hiện: Đem các vị sắc mỗi ngày 1 thang.
Kiêng kỵ và Lưu ý khi sử dụng vị thuốc đinh lăng.
Cây đinh lăng tuy có tác dụng tốt nhưng chỉ nên dùng với một lượng vừa đủ.
Vì nếu dung nạp quá nhiều saponin sẽ làm cho cơ thể mệt mỏi, chóng mặt, hoa mắt và tiêu chảy.
Chỉ nên dùng khoảng từ 10 đến 20g cây đinh lăng đã phơi khô/ ngày.
Chú ý nên dùng cây đinh lăng từ 3 tuổi trở lên để đảm bảo dược tính.
Ngoài việc áp dụng bài thuốc từ dược liệu, bạn có thể hỗ trợ điều trị và nâng cao sức khỏe với các món ăn từ lá đinh lăng.
Từ đó có thể tận dụng tối đa hiệu quả của nguyên liệu này trong việc bảo vệ sức khỏe.
Nếu có bất cứ thắc mắc nào trong quá trình sử dụng hãy tham khảo ý kiến của những người có chuyên môn, tuyệt đối không được dùng bừa bãi.
